گزارش وبینار مطالعات تاریخ تمدن اسلامی در ترکیه با برگزاری و دبیری نششست دکتر فضلی مورخ 24 اسفند ماه 1400

گروه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی دانشگاه الزهرا با هدف آشنایی با قرائت‌های کشورهای مختلف اسلامی از تمدن اسلامی اولین وبینار با موضوع مطالعات تاریخ تمدن اسلامی در ترکیه را با همکاری انجمن علمی دانشجویی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی در 24 اسفند ماه 1400 برگزار کرد.
دبیر نشست خانم دکتر فضلی با اشاره به جایگاه و نقش تمدن اسلامی در سیر و رشد تمدنی بشر بیان کردند که پایه‌گذار و بسط دهنده این تمدن مسلمانان بودند. این تمدن با آغاز دعوت اسلامی در سرزمین حجاز در شبه جزیره عربستان در قرن هفتم میلادی پایه‌گذاری شد و با گسترش اسلام در جهان خارج از شبه جزیره در طی قرن نخست هجری، گستره جغرافیایی جهان اسلام نیز توسعه یافت. پیامد این توسعه و گسترش جغرافیایی این بود که ملل و اقوام مختلف و متعددی زیر چتر اسلام قرار گرفتند و با پذیرش دین اسلام از سوی این ملل و اقوام، مسلمانی دیگر مقوله مختص اعراب نبود، بلکه ملل و اقوام مختلف و متعدد دیگری نیز در دایره مسلمانی قرار گرفتند. ایشان در ادامه به تبیین نقش همه مسلمانان از ملل و اقوام مختلف در رشد و بالندگی تمدن اسلامی پرداختند و آن را حاصل تلاش و مشارکت امت اسلام/یعنی همه مسلمانان دانستند که با هر تیره و گویش و زبانی باهم و در کنار هم در روند تمدن‌سازی نقش آفرینی کرده‌اند. دکتر فضلی در ادامه افزودند: نکته قابل توجه در دوران اخیر اینکه از زمان شکل‌گیری دولت‌ـ ملتها از حدود یک سدۀ پیش در جهان اسلام و تقسیم جهان اسلامی به کشورهای مستقل با دولتهای ملی شرایط جدیدی از نظر سیاسی بر جهان اسلام حاکم و عارض شده است و به‌دنبال آن قرائت یا بهتر است بگوئیم قرائتهای جدیدی از تمدن اسلامی به وسیله خود مسلمانان پدیدار شده است که وجهه غالب آنها تأکید بر نقش برخی ملتها و قومیتها در تاریخ تمدن اسلامی است، به گونه‌ای که نقش و حضور ملل و اقوام دیگر یا کم‌رنگ جلوه داده می‌شود یا اصلا مد نظر قرار نمی‌گیرد. شاید بتوان گفت که این عارضه و آسیب، دامن‌گیر عمده مطالعات مربوط تاریخ تمدن اسلامی در اکثر کشورهای اسلامی است.
در ادامه سخنران اصلی این نشست آقای مسعود صدرمحمدی دانشجوی دکتری دانشگاه حاجت تپه آنکارا که به‌واسطۀ حضورشان در ترکیه با فضای دانشگاهی و مطالعات تاریخی و تاریخ تمدن اسلامی در ترکیه آشنایی خوبی دارند، سیری از روند مطالعات تمدن اسلامی در ترکیه ارائه دادند و به معرفی جریان‌ها و گروه‌های فعال در این حوزه پرداختند. صدرمحمدی اظهار داشتند مطالعات تاریخ تمدن اسلامی یکی از مسائل مهم در یک دهه اخیر در ترکیه مدّنظر جوامع آکادمیک قرار گرفته است و آثار پرشماری درباره تمدن اسلامی در این کشور منتشر می شود. از جمله 4 نشریه درباره تاریخ اسلام برای عموم که مباحث مهمی از آن مربوط به تمدن اسلامی است و در کنار آن نشریه های تخصصی متعددی درباره تاریخ و تاریخ اسلام در ترکیه نیز منتشر می شود.
به طور کلی ایشان مطالعات درباره تاریخ تمدن اسلامی در ترکیه را به 5 دوره تاریخی مختلف تقسیم کردند: دوره اواخرعصرعثمانی(از دهۀ 1880 به بعد)، دهه نخست حکومت آتاتورک(دوره دوم)، دهه دوم حکومت آتاتورک(دوره سوم)، دوره پس از مرگ آتاتورگ در 1937م (دورۀ چهارم) و دو دهۀ اخیر(دوره پنجم).
صدرمحمدی در بخش دیگری از سخنان خود به تلاشهای برخی از متفکران ترک از جمله خلیل اینالجیک و فاطمه عالیه برای نقد نگاه و نگرش غالب غربی‌ها از تاریخ و تمدن اسلامی و همچنین دوره عثمانی پرداختند و اشاره کردند که از نظر این پژوهشگران، غربی‌ها از درک اسلام، تمدن اسلامی و مسائل دوره عثمانی‌ عاجز و ناتوان بوده‌اند. بنابر تحلیل ایشان جز در دوره یا همان دهه دوم حکومت آتاتورک، که به‌دلیل تشدید سیاستهای ترک‌گرایی مطالعات مربوط به اسلام و تمدن اسلامی کاستی گرفت و تنگناهایی در این باره وجود داشت در سایر دوره ها همواره تمدن اسلامی در کانون توجه اندیشمندان و محققان ترک قرار داشته است. البته در دوره چهارم یعنی دوره پساآتاتورک، به دلیل اینکه همچنان حساسیتهایی درباره پرداختن به تاریخ و تمدن اسلامی دوره عثمانی از نظر حاکمیتی وجود داشت، عمده مطالعات و پژوهشهای مرتبط با تمدن اسلامی با محوریت دوره سلجوقیان انجام می گرفت، اما در در دو دهه اخیر توجه جدی و زیادی به دوره عثمانی شده است و در مطالعات تمدن اسلام در ترکیه به این دوره از تاریخ تمدن اسلامی اقبال بیشتری نشان داده می‌شود. بر همین اساس نیز آثار متعدد و پرشماری درباره تمدن اسلامی در این دوره منتشر می‌گردد. از ویژگی‌های مطالعات تاریخ تمدن اسلامی در ترکیه در دوره اخیر این است که صرفا به مسائل سیاسی محدود نمی شود و علاوه بر آن، به تاریخ اجتماعی، تاریخ زنان، تاریخ کودکان، تاریخ غذا و تغذیه و... در سطح گسترد‌ه‌ای توجه می شود. البته وجود آرشیو غنی عثمانی مشتمل بر بیش از 6 میلیون سند امکان مطالعه در این حوزه تاریخی و تمدنی را برای محققان در ترکیه فراهم کرده است.
در پایان این نشست به پرسش‌های دانشجویان و حاضران درباره مطالعات تاریخ تمدن اسلامی در ترکیه و مقایسه آن با دیگر کشورهای اسلامی از جمله ایران پاسخ داده شد.